Tütün ürünlerinden bu yıl beklenen ÖTV tutarı 455 milyar TL. Yeni nesil ürünlerin kaçak yollarla ülkeye girmesiyle yasa dışı ticaret yüzünden devletin uğradığı vergi kaybının 160 milyar TL’ye çıktığı tahmin ediliyor. Pazar ilave düzenlemelere ihtiyaç duyuyor. Nispi vergi oranının üç kez düşürülmesi enflasyona olumlu katkı sağlarken vergi geliri yüzde 46 arttı.

 TÜİK’in 23 Mayıs’ta yayım­ladığı 2025 yılı bitkisel üretim ilk tahminlerine göre tütün üretimi bu yıl yüzde 6,5 azalacak. Geçen yıl 108 bin ton ola­rak tahmin edilen üretimin bu yıl 101 bin tona gerileyeceği tahmin edildi.

Türkiye geçen yıl bu sek­törden; 341,2 milyon doları ham tütün, 453,8 milyon doları tütün ürünleri ve 194,3 milyon doları da diğer tütün mamülleri olmak üze­re 990 milyon dolara yakın ihracat geliri elde etti. İthalat ise 752 mil­yon dolar oldu. İthalatın ağırlığı ham madde olurken ihracat nihai ürün olarak verilere yansıdı.

ÖTV geliri enflasyonun iki katı artacak

İthalat ve ihracat olarak bakıl­dığında 1,7 milyar dolarlık tütün ekonomisinin kamu bütçesinde de hatırı sayılır bir ağırlığı var. Ha­zine ve Maliye Bakanlığı verileri­ne göre 2024 yılında tütün ürünle­rinden elde edilen ÖTV bir önceki seneye göre yüzde 75 artışla 309 milyar TL oldu.

2025 yılı bütçesi­ne baktığımızda tütünden alına­cak ÖTV’nin 455 milyar TL’ye çık­ması bekleniyor. 2024’e göre artış yüzde 47’den fazla olacak. 2025 yı­lı sonunda beklenen yüzde 24’lük yıllık enflasyon dikkate alındığın­da tütünden elde edilecek ÖTV bu­nun iki katı kadar artış gösterecek.

Yeni nesil ürünlerdeki kaçak kaybı artırdı

Bugüne kadar vergisel düzen­lemeler yüzünden tütünde kayıp ve kaçağın yani yasa dışı ticare­tin yıldan yıla arttığı gözleniyor­du.

Zaman zaman Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu (TESK) başta olmak üzere sektör temsilcileri, vergiler yüzünden ka­çağın arttığını bunun hem kayıtlı iş yapan esnafa hem de devlete za­rar verdiğini çeşitli açıklamalar­la gündeme getiriyorlar. Devletin tütün ve nikotin ürünlerinin yasa dışı ticaretinden 160 milyar TL ci­varında vergi geliri kaybı yaşadığı hesaplanıyor.

Son yıllarda artan ve ülkede üretimi olmayan yeni nesil tütün ürünlerine ek olarak elekt­ronik sigara tarzı ürünler ve fiyat artışları da eklendiğinde daha ön­ce 100 milyar TL civarında olduğu (TESK Başkanı Bendevi Palandö­ken: Toplam tüketimin yüzde 20’si kaçak, vergi kaybı 100 milyar TL, Kasım 2024) hesaplanan kaybın arttığı sektör temsilcilerince dile getiriliyor.

Nispi vergi düşerken maktu katlandı

Ülkede üretimi ve ticareti için izin verilmemiş yeni nesil ürün­ler bir yana hâlihazırda sigaranın vergi yapısında fiyata bağlı nispi vergilendirmenin yüksek olması da her maliyet artışında fiyatları daha yukarı çektiği için tüketimi azaltmadığı gibi kaçak ürünlere yönelimi artırıyor.

Sektör temsil­cileri bunun yerine kamunun da vergi kaybına yol açmayacak olan paket başına alınan sabit yani maktu verginin ağırlığının fiyata bağlı nispi vergi ağırlığından faz­la olması gerektiğini öne sürüyor­lar. Nitekim 28 Aralık 2023’te alı­nan ve 1 Ocak 2024’te yürürlüğe giren kararla sigaradan alınan nis­pi vergi oranını yüzde 63’ten 57’ye çekildi. Geçen yıl eylül ayında da oran 57’den yüzde 53,5’e indirildi.

Bu yılın mart ayında da nispi vergi yüzde 50’ye düşürüldü. Buna gö­re son 15 ayda nispi vergi 13 yüzde puan düştü. Buna karşılık 15 Mart 2025’teki son kararla maktu ver­gi 10,50 TL’ye çıktı. Bu tutar 2023 sonunda 5,74 TL idi. Paket başı­na maktu vergi yüzde 83 arttı. Ni­san 2025 bütçe gerçekleşmelerine baktığımızda ilk 4 ayda sigaradan alınan ÖTV 123,1 milyar TL oldu. Geçen yıla kıyasla artış yüzde 46,5 olarak hesaplandı.

Enflasyon raporunda dikkat çekildi

Fiyata bağlı yüksek nispi ver­gi oranları, maliyet artışlarının fiyata kaç katı oranında yansıtı­lacağını gösteren “mali çarpanı” da artırdığı için enflasyonla mü­cadelede ayak bağı oluyor. Bu ba­kımdan Hazine ve Maliye Baka­nı Mehmet Şimşek, yönetilen ve yönlendirilen fiyatlar kapsa­mında olan tütün ürünlerine yö­nelik nispi oranı azaltırken mak­tu vergiyi artıran bir strateji iz­ledi. Bu sayede vergi gelirlerinde enflasyonun çok üzerinde bir ar­tış elde edilirken enflasyona et­ki azaldı.

Yani işin gelir kısmı bir yana, enflasyon sepetindeki ağır­lığı ile TÜFE’ye etkisine bakıldı­ğında, nispi yani fiyata bağlı vergi yüksek oldukça her 1 liralık fiyat zammı daha yüksek bir nihai fi­yat olarak sepete yansıyordu. Ni­tekim TCMB’nin 2025 II. Enflas­yon Raporunda “Mevcut Rapor

 döneminde vergi ve yönetilen ka­lemlerin manşet enflasyon üze­rindeki etkisi bir miktar zayıfla­mıştır” tespiti yapılarak, şu ifa­delere yer verildi: “Ocak ayında maktu ÖTV tutarındaki güncel­lemeye rağmen fiyatların değiş­mediği tütün ürünlerinde fiyat artışları mart ayında olmuştur.

Bu artış, ocak ayındaki maktu vergi güncellemesinin berabe­rinde getirdiği gecikmeli etkile­rin yanında üretici firma kaynak­lı olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca, mart ayında yapılan değişiklikle tütün ürünlerinde nispi ÖTV ora­nı düşürülmüş, maktu ÖTV tuta­rı ise nispi ÖTV oranındaki dü­şüşün ima ettiğinden daha sınırlı bir şekilde yükseltilmiştir.”

Sektörün beklentisi kademeli düşüşün sürmesi yönünde

Öte yandan enflasyonda mey­dana gelecek her bir puanlık ar­tışın sadece TÜFE’den ağırlık­lı etkilenen personel giderleri ve emekli maaşları dikkate alındı­ğında dahi bütçede yarattığı ek yükün en az 100 milyar TL olarak hesaplanıyor.

Bu bakımdan yö­netilen ve yönlendirilen fiyatla­rın etkisinde altın dengeyi yaka­lamak kamu maliyesi açısından sadece gelir değil giderler bakı­mında da önem arz ediyor. Tüm bunlar dikkate alındığında, siga­ra vergi sisteminde nispi verginin düşürülerek maktu verginin artı­rıldığı ve dolayısıyla mali çarpa­nın düşürüldüğü düzenlemeler ile vergi gelirleri korunurken sigara vergi yapısının enflasyon üzerin­deki etkisi azaltılabiliyor. Yapılan son düzenlemelere rağmen AB ve OECD ülkeleri ile kıyaslandığında arada büyük farklar var. AB ülke­leri ortalamasında sigarada nispi vergi oranı yüzde 27 seviyesinde bulunuyor.

Tüm bu hususlar göz önünde bulundurulduğunda sek­tör temsilcileri, bütçe gelirlerinde öngörülebilirlik de sağlayan, siga­rada maktu verginin artırılması­na, buna karşın nispi vergi oranı­nın azaltılmasına kademeli olarak devam edilmesini önümüzdeki dönemde de bekliyor. Hem enf­lasyon hem fiyatlama bakımından avantaj sağlayacak bu uygulama­nın devamı ile yasa dışı ticarette de düşüş olması öngörülüyor.