Müsilaj, son yıllarda özellikle Marmara Denizi’nde dikkat çeken ve deniz ekosistemini ciddi şekilde tehdit eden bir çevresel sorundur. Deniz yüzeyinde veya suyun içinde jelatinimsi, sümüksü bir tabaka olarak görülen müsilaj (aynı zamanda deniz salyası olarak da bilinir), organik maddelerin birikimiyle oluşur. Müsilaj neden olur sorusuna cevap olarak, genellikle deniz suyu sıcaklıklarının artması, kirlilik ve azot-fosfor bolluğu gibi çevresel faktörler gösterilmektedir. Borusan Grubu’nun Dünya Çevre Günü kapsamında Gemlik’te düzenlediği “Müsilaj Farkındalık Etkinliği”, bu çevresel sorunun ciddiyetine dikkat çekmek ve çözüm yollarını tartışmak için önemli bir adım oldu. Bu yazıda, müsilajın ne olduğu, neden önemli olduğu, ekolojik ve küresel ısınma üzerindeki etkileri, Borusan Grubu’nun farkındalık çalışmaları ve müsilajla mücadele için detaylı çözüm önerileri ele alınacaktır.

Müsilaj Nedir?

Müsilaj (bazen müsülaj veya musilaj olarak da yazılır), denizlerdeki mikroorganizmaların, özellikle fitoplanktonların aşırı çoğalması sonucu ortaya çıkan yapışkan, jel benzeri bir maddedir. Fitoplanktonlar, deniz suyunda bulunan azot ve fosfor gibi besin maddelerinin artmasıyla aşırı çoğalır ve salgıladıkları polisakkaritler müsilaj oluşumuna yol açar. Bu biyolojik üretim süreci, deniz ekosisteminde doğal olarak gerçekleşir, ancak çevresel faktörlerin etkisiyle aşırı boyutlara ulaşabilir.

Marmara müsilaj sorunu, 2021 yılında yoğun bir şekilde görülerek balıkçılık, turizm ve deniz ekosistemi üzerinde ciddi olumsuz etkiler yarattı. Deniz yüzeyini kaplayan bu kalın, şeffaf ve yapışkan madde, oksijen geçişini engelleyerek deniz canlılarının yaşamını tehdit ederken, balıkçı ağlarını tıkayarak ekonomik kayıplara neden oluyor.

Müsilaj oluşumunun temel nedenleri arasında insan kaynaklı çevresel faktörler ön plandadır. Evsel ve endüstriyel atıkların yetersiz arıtma ile denize deşarj edilmesi, tarımda kullanılan kimyasal gübrelerin akarsular yoluyla denizlere ulaşması ve iklim değişikliği nedeniyle deniz suyu sıcaklıklarının artması, müsilajın oluşumunu tetikleyen başlıca unsurlardır. Marmara Denizi, kapalı bir deniz olması ve deniz suyundaki durağanlık nedeniyle bu soruna özellikle hassastır. Bu nedenle, müsilaj yalnızca bir çevre sorunu değil, aynı zamanda ekonomik ve toplumsal boyutları olan karmaşık bir meseledir.

Müsilaj Neden Önemlidir?

Müsilaj, deniz ekosisteminin sağlığı için ciddi bir tehdit oluşturur. Denizdeki oksijen seviyesini azaltarak balıkların ve diğer deniz canlılarının yaşam alanlarını daraltır. Özellikle Marmara Denizi gibi biyolojik çeşitliliğin yüksek olduğu bölgelerde, müsilajın yayılması endemik türlerin yok olma riskini artırır. Örneğin, Marmara Denizi’nde yaşayan ve nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan pina (Pinna nobilis), müsilajın olumsuz etkilerinden doğrudan zarar görür. Pina, deniz suyunu filtreleyerek ekosistemin dengesini koruyan önemli bir türdür ve korunması, denizlerin sağlığı için kritik öneme sahiptir.

Ekonomik açıdan, müsilaj balıkçılık sektörünü derinden etkiler. Balıkçı ağlarının tıkanması ve balık popülasyonlarının azalması, balıkçıların geçim kaynaklarını riske atar. Ayrıca, müsilajın deniz yüzeyinde oluşturduğu görüntü kirliliği, turizm sektörünü olumsuz etkileyerek kıyı bölgelerindeki ekonomik faaliyetleri sekteye uğratır. Toplumsal açıdan ise müsilaj, halk sağlığını tehdit edebilir; çünkü deniz kirliliği, su kalitesinin bozulmasına ve dolaylı olarak insan sağlığına zarar verebilecek koşulların oluşmasına yol açar. Örneğin, müsilajın neden olduğu toksik maddeler, deniz ürünlerinin güvenliğini riske atabilir.

Müsilajın Ekolojik Etkileri

Müsilaj, deniz ekosistemleri üzerinde yıkıcı etkiler yaratır. Deniz yüzeyinde kalın bir tabaka oluşturduğunda, güneş ışığının suyun derinliklerine ulaşmasını engeller ve fotosentez yapan deniz bitkilerinin (örneğin, deniz çayırlarının) hayatta kalmasını zorlaştırır. Bu durum, oksijen üretimini azaltarak denizdeki oksijen seviyelerini düşürür ve hipoksi (oksijen eksikliği) bölgelerinin oluşmasına neden olur. Hipoksi, balıklar, kabuklular ve diğer deniz canlılarının toplu ölümlerine yol açabilir. Örneğin, Marmara Denizi’nde 2021’de görülen müsilaj, deniz tabanındaki canlıların %60’ına kadar zarar vermiştir.

Müsilaj, biyolojik çeşitliliği de tehdit eder. Marmara Denizi’nde bulunan pina gibi endemik türler, müsilajın oluşturduğu stresli koşullar nedeniyle üreme ve hayatta kalma yeteneklerini kaybedebilir. Ayrıca, müsilaj tabakası deniz tabanına çöktüğünde, bentik (dip) ekosistemleri boğarak bu bölgelerde yaşayan organizmaların yaşam alanlarını yok eder. Bu, besin zincirinde domino etkisi yaratarak tüm ekosistemi destabilize eder.

Müsilaj ve Küresel Isınma

Müsilaj oluşumu, küresel ısınma ile doğrudan bağlantılıdır. İklim değişikliği, deniz suyu sıcaklıklarının artmasına neden olur ve bu, fitoplanktonların aşırı çoğalmasını tetikleyerek müsilaj oluşumunu hızlandırır. Marmara Denizi’nde su sıcaklıklarının son yıllarda artması, müsilajın yaygınlaşmasının önemli bir nedenidir. Küresel ısınma, aynı zamanda denizlerdeki su sirkülasyonunu etkileyerek kirlilik maddelerinin birikimini artırır. Kapalı bir deniz olan Marmara, bu etkilere karşı özellikle savunmasızdır.

Müsilaj, küresel ısınmayı dolaylı olarak da etkileyebilir. Deniz ekosistemlerinin karbon depolama kapasitesini azaltması, atmosferdeki karbon dioksit seviyelerinin artmasına katkıda bulunabilir. Örneğin, deniz çayırları ve mercan resifleri gibi karbon yutakları, müsilaj nedeniyle zarar gördüğünde, bu ekosistemlerin karbon tutma yeteneği azalır. Ayrıca, müsilajın neden olduğu oksijen tükenmesi, metan gibi diğer sera gazlarının salınımını artırabilir, bu da küresel ısınmayı daha da kötüleştirir.

Borusan Grubu’nun Müsilaj Farkındalık Etkinliği

Borusan Grubu, sürdürülebilirlik vizyonu doğrultusunda iklim, insan ve inovasyon odak alanlarında çalışmalarını sürdüren bir kurum olarak, Dünya Çevre Günü kapsamında Marmara Denizi’ndeki müsilaj sorununa dikkat çekmek için Gemlik’te anlamlı bir etkinlik düzenledi. Borusan Port, Borçelik ve Borusan Boru’nun faaliyet gösterdiği Gemlik’te gerçekleştirilen “Müsilaj Farkındalık Etkinliği”, kamu, özel sektör ve sivil toplum temsilcilerini bir araya getirdi. Etkinlik, müsilajın çevresel ve toplumsal etkilerini tartışmak ve çözüm önerileri sunmak amacıyla düzenlendi.

Etkinlikte, Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Sarı, müsilajın nedenlerini, zararlarını ve çözüm yollarını bilimsel verilerle açıklayan bir konuşma yaptı. Sarı, deniz altındaki kirliliği gözler önüne sermek için bir dalış gerçekleştirerek müsilajın etkilerini yerinde gösterdi. Bu dalış, hem Okyanus Gönüllü Borusanlılar platformu üyelerinin hem de bölge halkının yoğun ilgisini çekti. Katılımcılar, uzmanlardan müsilajla mücadele yöntemleri hakkında bilgi alma fırsatı buldu.

Etkinlik kapsamında, Borusan Sürdürülebilir Fayda Programı’nın bir parçası olan “Umut Pina” projesine ait belgesel gösterimi yapıldı. Bu proje, Marmara Denizi’nin endemik türü olan pinanın korunmasını ve bu konuda farkındalık yaratılmasını amaçlıyor. Prof. Dr. Mustafa Sarı, “Cam Balık’ın Yolculuğu Umut Pina” ve “Cam Balık’ın Yolculuğu Deniz ve İnsan” adlı kitaplarını imzalayarak katılımcılara hediye etti. Etkinliğin kapanış konuşmasını yapan Borusan Port Genel Müdürü Hamdi Erçelik, Prof. Dr. Sarı’ya çalışmaları için bir plaket takdim etti.

Müsilajla Mücadelede Çözüm Önerileri

Müsilajla mücadele, çok yönlü ve uzun vadeli bir yaklaşım gerektirir. Aşağıda, müsilaj sorununa yönelik detaylı çözüm önerileri sunulmuştur:

1. Atık Yönetiminin İyileştirilmesi
   • Evsel ve endüstriyel atıkların ileri biyolojik arıtma sistemleriyle arıtılması, denize ulaşan azot ve fosfor yükünü azaltabilir. Arıtma tesislerinin modernizasyonu ve denetimlerin artırılması kritik önem taşır.
   • Kıyı bölgelerinde atık su deşarjının sıkı bir şekilde izlenmesi ve cezai yaptırımların uygulanması gerekir.
2. Tarımda Çevre Dostu Uygulamalar
   • Kimyasal gübre kullanımının azaltılması ve organik tarım yöntemlerinin teşvik edilmesi, denizlere ulaşan besin maddesi yükünü düşürebilir.
   • Akarsuların ve tarım alanlarının yakınındaki tampon bölgeler oluşturularak gübre akıntısı engellenebilir.
3. İklim Değişikliğiyle Mücadele
   • Deniz suyu sıcaklıklarının artmasını önlemek için karbon emisyonlarının azaltılmasına yönelik politikalar uygulanmalıdır. Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ve enerji verimliliği projeleri bu konuda etkili olabilir.
   • Küresel ısınmanın deniz ekosistemleri üzerindeki etkilerini izlemek için bilimsel araştırmalara yatırım yapılmalıdır.
4. Deniz Temizliği ve Restorasyon Projeleri
   • Deniz tabanındaki müsilaj birikimini temizlemek için özel ekipmanlar ve teknolojiler geliştirilmelidir. Örneğin, deniz yüzeyinden müsilaj toplayan cihazlar kullanılabilir.
   • Pina gibi endemik türlerin korunması için restorasyon projeleri desteklenmelidir. Borusan’ın “Umut Pina” projesi bu tür çalışmalara örnek teşkil eder.
5. Toplumsal Farkındalık ve Eğitim
   • Müsilaj ve deniz kirliliği konusunda halkı bilinçlendirmek için eğitim kampanyaları düzenlenmelidir. Okullarda çevre eğitimi programları artırılmalıdır.
   • Borusan Grubu’nun düzenlediği gibi farkındalık etkinlikleri, yerel halkın ve diğer paydaşların katılımını teşvik ederek toplumsal hareket yaratabilir.
6. Bilimsel Araştırma ve İş Birliği
   • Müsilajın nedenlerini ve etkilerini anlamak için üniversiteler, araştırma kurumları ve özel sektör arasında iş birliği güçlendirilmelidir.
   • Deniz ekosistemlerinin izlenmesi için sensörler ve uydu teknolojileri gibi yenilikçi yöntemler kullanılabilir.
7. Yasal Düzenlemeler ve Uluslararası İş Birliği
   • Deniz kirliliğini önlemek için ulusal ve uluslararası düzeyde daha katı yasalar çıkarılmalıdır. Marmara Denizi’ni çevreleyen ülkeler arasında iş birliği protokolleri geliştirilmelidir.
   • Gemi kaynaklı kirliliğin önlenmesi için uluslararası denizcilik kurallarına uyum sağlanmalıdır.

Sonuç

Müsilaj, Marmara Denizi’nin ve dolayısıyla Türkiye’nin çevre gündeminde kritik bir yer tutuyor. Borusan Grubu’nun Dünya Çevre Günü kapsamında düzenlediği “Müsilaj Farkındalık Etkinliği”, bu sorunun ciddiyetine dikkat çekmek ve çözüm yollarını tartışmak için önemli bir platform sağladı. Müsilaj, ekolojik dengeyi bozarak biyolojik çeşitliliği tehdit ederken, küresel ısınma ile olan bağlantısı, sorunun küresel ölçekte ele alınması gerektiğini gösteriyor.

Deniz ekosisteminin korunması, endemik türlerin devamlılığı ve gelecek nesillere yaşanabilir bir dünya bırakılması için müsilajla mücadelede kolektif bir çaba şarttır. Atık yönetimi, çevre dostu tarım, iklim değişikliğiyle mücadele ve toplumsal farkındalık gibi çözüm önerileri, müsilajın önlenmesi için bir yol haritası sunar. Borusan Grubu’nun bu alandaki çalışmaları, diğer kurumlara ve bireylere ilham vererek daha temiz bir deniz ve daha sürdürülebilir bir gelecek için umut ışığı oluyor.

Müsilaj sorunu, denizlerdeki plankton ve fitoplankton popülasyonlarının aşırı çoğalmasıyla başlar, ancak benzer yapışkan maddeler doğada başka formlarda da bulunur. Örneğin, kaktüsler ve sukulentler gibi bitkiler, su depolama ve zar kalınlaşması için müsilaj benzeri maddeler üretir. Keten tohumları gibi bazı tohumlar, çimlenme sürecinde müsilaj benzeri bir madde salgılar. Bu örnekler, müsilajın sadece denizlerde değil, doğanın farklı alanlarında da önemli roller oynadığını gösterir.

Müsilajın kimyasal yapısı incelendiğinde, glikoprotein ve ekzopolisakkarit gibi karmaşık organik bileşiklerden oluştuğu görülür. Bu yapı, müsilaja karakteristik yapışkan ve sümüksü özelliğini verir. Deniz salyası olarak da bilinen bu madde, aslında doğal bir sürecin ürünüdür, ancak çevresel faktörlerin etkisiyle aşırı üretimi, ciddi ekolojik sorunlara yol açar.

Müsilajla mücadele, sadece deniz ekosistemini korumakla kalmaz, aynı zamanda küresel ısınmanın etkilerini azaltmaya da yardımcı olur. Sağlıklı deniz ekosistemleri, atmosferdeki karbondioksiti absorbe ederek önemli bir karbon yutağı görevi görür. Bu nedenle, müsilaj sorununa çözüm bulmak, daha geniş çaplı çevresel sorunlarla mücadelede de kritik bir adımdır.