Türkiye’de e-ticaret sektörü, son yıllarda gösterdiği hızlı büyümeyle ekonominin önemli bir parçası haline geldi. Ticaret Bakanlığı’nın 2023 verilerine göre, e-ticaret hacmi %115,15 artarak 1,85 trilyon TL’ye (yaklaşık 77,89 milyar USD) ulaştı. İşlem sayısı %22,25 yükselerek 5,87 milyar adede çıktı. E-ticaretin genel ticaret içindeki payı 2019’da %10,1 iken, 2023’te %20,3’e yükseldi. Ayrıca, e-ticaret hacminin GSYH içindeki payı (E-GSYH) %6,8’e ulaşarak, sektörün ekonomik etkisini ortaya koydu. Bakanlık, 2024’te hacmin 3,4 trilyon TL’ye ulaşmasını bekliyor.

E-ticaretin hızlı büyümesi sadece büyük şehirlerde değil, aynı zamanda kırsal alanlarda da dikkat çekici bir ivme kazanmıştır. Özellikle pandemi döneminde, birçok küçük işletme çevrimiçi platformlara geçiş yaparak yeni müşteri kitlelerine ulaşmayı başarmıştır. Örneğin, yerel üreticiler, Instagram ve Facebook gibi sosyal medya platformlarında satış yaparak, hem ürünlerini tanıtmış hem de e-ticaret pazarında yer edinmiştir. Bu durum, e-ticaretin yalnızca büyük şehirlerin değil, aynı zamanda kırsal alanların da ekonomik gelişiminde önemli bir etken olduğunu göstermektedir.

Bölgesel Farklılıklar ve E-Ticarete Uyum Endeksi

Bu büyüme, Türkiye’nin her bölgesinde eşit dağılmıyor. İstanbul, Ankara, İzmir gibi metropoller hacim ve işletme sayısında önde giderken, Tunceli, Ardahan gibi iller geride kalıyor. Bu farklılıkları analiz etmek için Ticaret Bakanlığı, E-Ticarete Uyum Endeksi geliştirdi. Endeks, illeri dört kritere göre değerlendiriyor:

1. E-GSYH oranı: E-ticaretin yerel ekonomideki payı.
2. İşletme entegrasyon oranı: E-ticaret yapan işletmelerin toplam işletmelere oranı.
3. Satış/Alış oranı: İlin e-ticaret satışlarının alışlara oranı (net satıcı veya alıcı konumunu gösterir).
4. İşletme başına hacim: E-ticaret işletmelerinin ortalama satış büyüklüğü.

Bu endeks, hacim odaklı sıralamalardan ziyade illerin e-ticaret ekosistemine entegrasyonunu ve verimliliğini ölçüyor. 2023’te İstanbul lider olurken, Kayseri ve Çorum gibi Anadolu illeri de ilk beşte yer alarak dikkat çekti. Kars, Tunceli gibi iller ise son sıralarda kaldı.

Lider İller ve Geri Kalanlar

İstanbul, 1.029 milyar TL’lik satış hacmi ve 218.543 işletmeyle zirvede. İzmir ve Kocaeli, sanayi ve lojistik avantajlarıyla öne çıkıyor. Kayseri ve Çorum’un başarısı ise yüksek e-GSYH, satış/alıs oranı veya işletme verimliliği gibi faktörlerden kaynaklanıyor. Buna karşın, Doğu ve Güneydoğu illeri düşük entegrasyon ve hacimle geride. Örneğin, Tunceli ve Hakkari’de işletme sayısı ve sektörel çeşitlilik oldukça sınırlı.

Farklılıkların Nedenleri

Bu endeksin sağladığı veriler, yerel yönetimlerin e-ticaret stratejilerini geliştirmelerine yardımcı olmaktadır. Örneğin, Kayseri, e-ticaretin gelişmesi için yerel yönetimlerin destekleriyle birçok e-ticaret eğitim programı düzenlemiştir. Bu eğitimler, hem girişimcilere hem de mevcut işletmelere dijital pazarlama, sosyal medya yönetimi ve online satış gibi konularda bilgi sağlamaktadır. Bu sayede, Kayseri’deki işletmelerin e-ticaret alanında daha rekabetçi hale gelmesi sağlanmaktadır.

İller arası e-ticaret farklarını etkileyen başlıca faktörler:

İzmir, hem turizm hem de sanayi açısından önemli bir şehir olduğundan, e-ticaretin büyümesi için ideal bir ortam sunmaktadır. Özellikle yerel zanaatkarlar ve küçük işletmeler, İzmir’in zengin kültürel yapısını kullanarak ürünlerini online platformlarda pazarlamaktadır. Bu durum, hem yerel ekonomiye katkı sağlamakta hem de turizm sezonunda yerli ve yabancı ziyaretçilere ulaşma fırsatı sunmaktadır.

Öte yandan, e-ticaretteki farklılıkların nedenleri arasında coğrafi faktörler de bulunmaktadır. Örneğin, Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan illerde, ulaşım altyapısı zayıf olduğu için e-ticaretin gelişimi istenilen seviyeye ulaşamamaktadır. Bu durum, hem işletmelerin ürünlerini pazarlama noktasında zorluk çekmesine hem de tüketicilerin online alışveriş yapma konusunda tereddüt yaşamasına sebep olmaktadır. Bu nedenle, bu bölgelerdeki ulaşım altyapısının güçlendirilmesi büyük önem taşımaktadır.

Türkiye’nin farklı bölgelerinde e-ticaretin gelişimini etkileyen bir diğer önemli faktör ise yerel kültürel alışkanlıklardır. Örneğin, Batı ve Güneydoğu illerinde alışveriş alışkanlıkları arasında belirgin farklar bulunmaktadır. Batı illerinde online alışveriş daha yaygınken, Güneydoğu illerinde geleneksel alışveriş yöntemleri tercih edilmektedir. Bu durum, dijitalleşme sürecinde farklı stratejilerin uygulanmasını gerektirmektedir.

• Ekonomik gelişmişlik: SEGE sıralamasında üstte olan iller (İstanbul, İzmir) e-ticarette de başarılı.
• İnternet altyapısı: Hane erişim oranı %96,4 olsa da, hız ve kalite farklılıkları etkili.
• Dijital okuryazarlık: Online alışveriş oranı %51,7’ye yükselse de, beceri eksikliği bazı bölgelerde engel.
• Lojistik: Batı illeri lojistikte avantajlı, doğuda ise teslimat zorlukları var.
• Demografi: Genç nüfus ve yüksek gelir, e-ticaret talebini artırıyor.

Gelecek Öngörüleri ve Öneriler

E-ticaretin 2024’te %80 büyümesi bekleniyor. Ancak, dengeli bir gelişim için altyapı yatırımları, KOBİ’lerin dijitalleşmesi ve lojistik iyileştirmeleri şart. E-ihracat potansiyeli ise büyük bir fırsat; 2023’te ihracatın hacimdeki payı sadece %2,88. Yerel ürünlerin online pazarlarda tanıtımı da bölgesel kalkınmayı destekleyebilir.

Öneriler arasında şunlar var:

• Fiber internetin yaygınlaştırılması,
• Dijital eğitim programları,
• KOBİ’lere teknik ve finansal destek,
• Yerel yönetimlerle işbirliği.

Demografik yapının etkisi de göz ardı edilmemelidir. Genç nüfusun yoğun olduğu illerde, online alışveriş yapma oranı daha yüksekken, yaşlı nüfusun yoğun olduğu bölgelerde bu oran daha düşüktür. Dolayısıyla, gençler arasında e-ticaret bilincinin artırılması, yaşlı nüfusun ise dijital platformlara yönlendirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu noktada, yerel yönetimlerin ve sivil toplum kuruluşlarının eğitim programları düzenlemesi önemli bir adım olacaktır.

E-ticaretin büyümesiyle birlikte, sektördeki rekabet de artmaktadır. Bu rekabet ortamında, işletmelerin sürdürülebilirliği için yenilikçi stratejiler geliştirmeleri gerekmektedir. Örneğin, birçok işletme, müşteri deneyimini artırmak için yapay zeka destekli chatbotlar kullanmaya başlamıştır. Bu teknoloji, müşterilerin sorularına anında yanıt vererek, alışveriş deneyimini daha akıcı hale getirmektedir.

Yerel işletmelerin dijital dönüşüm süreçlerini hızlandırmak için, hükümetin küçük ve orta ölçekli işletmelere yönelik teşvikler sunması gerekmektedir. Bu teşvikler sayesinde, işletmelerin e-ticaret platformlarına geçiş süreci kolaylaşacak ve rekabet edebilirlikleri artacaktır. Ayrıca, dijitalleşme ile birlikte, yerel ürünlerin uluslararası pazarlarda tanıtımı da daha etkili bir şekilde gerçekleştirilebilecektir.

Türkiye’de e-ticaret, ekonomik büyüme için güçlü bir motor. Ancak, faydaların tüm illere yayılması için veri odaklı, bölgeye özgü stratejiler gerekiyor. E-Ticarete Uyum Endeksi, bu süreçte rehber bir araç olarak öne çıkıyor. İstanbul’un liderliği sürerken, Kayseri ve Çorum gibi iller Anadolu’nun potansiyelini kanıtlıyor. Dengeli bir dijital ekonomi için altyapı, eğitim ve işbirliği kritik.

Sonuç olarak, Türkiye’nin e-ticaret potansiyeli oldukça yüksek, ancak bu potansiyelin hayata geçirilmesi için çok boyutlu stratejilerin geliştirilmesi gerekiyor. Eğitim, altyapı, destek programları ve dijitalleşme konularında atılacak adımlar, Türkiye’nin e-ticaret pazarındaki yerini güçlendirecektir. Bu süreçte, hem kamu hem de özel sektör işbirliği büyük önem taşımaktadır. Türkiye, doğru stratejilerle e-ticaret alanında önemli bir aktör haline gelebilir.